Angst bestaat niet voor niets – het is een belangrijk waarschuwingssignaal en kan in sommige situaties zelfs levens redden. Maar soms slaat angst door en verandert het in een fobie die je dagelijks leven volledig kan beheersen. Dat geldt zeker voor galeophobia: een intense angst voor haaien.
De Belgische natuurfotograaf en haaienliefhebber Jean-Marie Ghislain leed hier zelf ook aan. En hij is beslist niet de enige. Galeophobia is een aandoening die je niet moet onderschatten. Voor wie het woord nog niet kent: het betekent heel eenvoudig ‘angst voor haaien’.
Duiken met tijgerhaaien | © Drew | Adobe Stock
Wie eraan lijdt, vermijdt meestal elke vorm van open water. Zwemmen in zee is ondenkbaar – pootjebaden is vaak het hoogst haalbare. Duiken is uitgesloten, en in sommige gevallen durven mensen niet eens in een boot te stappen. Want stel je voor dat die zinkt...
Films als Jaws, Open Water, 47 Meters Down en In the Deep versterken die angst alleen maar. Ze bevestigen het beeld van de haai als nietsontziend monster – en als je galeophobia hebt, voel je je juist door zulke verhalen gesterkt in je overtuiging. Wetenschappelijke documentaires die proberen uit te leggen dat haaien meestal ongevaarlijk zijn, hebben dan weinig effect. Voor iemand met galeophobia voelt die angst namelijk écht, diep en allesoverheersend.
Haaienfluisteraars
We kennen allemaal wel de paardenfluisteraar. Iemand die een bijna magische band heeft met paarden. Iemand die een op hol geslagen paard tot rust kan brengen, die een nerveus of gewond dier weet te kalmeren, enkel door lichaamstaal, rust en aanvoelen. We hebben ook hondenfluisteraars, kattenfluisteraars en zelfs leeuwenfluisteraars – mensen die lijken te begrijpen wat een dier denkt of voelt, zonder woorden.
En ja, er zijn ook haaienfluisteraars. Mensen die een band hebben met haaien. Die het gedrag van haaien aanvoelen. Die met ze kunnen zwemmen zonder dat ze worden aangevallen. Mensen die zich op hun gemak voelen tussen deze dieren, en andersom: die door de haaien zelf ook met rust worden gelaten.
Wat is een haaienfluisteraar?
Haaienfluisteraars hebben een unieke verwantschap met haaien. Simpel gezegd; zij kunnen dingen voor elkaar krijgen met haaien waar een gewone leek alleen maar van kan dromen. Dit zijn mensen die zonder angst het gezelschap opzoeken van gevaarlijke haaiensoort zoals witte haaien, tijgerhaaien en stierhaaien. O, en nog iets, ze doen dit vaak ook zonder zuurstoftank. Allen hebben ze de ‘X-factor’ en allen gebruiken ze die X-factor ten bate van haaien. Als er een bijzondere dierenfluisteraar ere medaille zou bestaan voor moed, lef en durf, dan kwamen deze mensen er zeker voor in aanmerking.
Je kunt het vergelijken met mensen die bang zijn voor honden, en mensen die dat niet zijn. Als je bang bent voor een hond, voelt die hond dat meteen. Hij wordt onrustig, begint te blaffen of valt aan. Ben je kalm en rustig, dan is de hond dat meestal ook. Bij haaien werkt het net zo. Paniek, schrikbewegingen, wild spartelen of wegrennen maken je voor een haai juist interessant. Dan wek je de jachtreflex op. Maar ben je kalm, beweeg je traag en zelfverzekerd, dan zal de haai je in de meeste gevallen met rust laten.
Haaienfluisteraars weten dat. Ze maken zich niet klein, maar blijven rustig en gefocust. Ze letten op hoe de haai zwemt, hoe hij zich gedraagt, hoe snel of traag hij beweegt, en of hij recht op hen af komt of juist met een boog. Ze letten op de stand van de vinnen, de manier waarop de haai cirkelt, zelfs op de oogbewegingen. Ze reageren daar met lichaamstaal op terug. En vaak gebeurt er dan iets bijzonders: een soort ‘begrip’. Niet op de manier waarop mensen met elkaar praten, maar instinctief.
Fluister eens in mijn oortje...
Sommige haaienfluisteraars zijn biologen of natuurbeschermers. Anderen zijn fotografen of duikers met veel ervaring. Ze hebben geleerd het dier te lezen en weten wat wel en niet kan. Sommigen weten zelfs haaien in een toestand van ‘tonische immobiliteit’ te brengen: een soort korte verlamming die optreedt als je een haai op een bepaalde manier aanraakt, bijvoorbeeld over de snuit. De haai wordt dan rustig en laat zich benaderen. Dat lijkt magisch, maar het is wetenschappelijk verklaarbaar.
Een bekend voorbeeld is de Italiaanse duikster Cristina Zenato. Zij werkt al jarenlang met Caribische rifhaaien in de Bahama’s. Ze duikt zonder kooi en weet het vertrouwen van de haaien te winnen. Ze haalt vislijnen en haken uit hun bek, puur door haar rustige aanwezigheid en techniek. Voor haar is het belangrijk dat mensen zien hoe bijzonder en intelligent haaien zijn – en dat ze bescherming verdienen.
Haaienexpert of daredevil?
Om te beginnen, haaienfluisteraars hebben een speciale gave. Door hun gave kunnen zij zonder bescherming samen met haaien zwemmen. Daarnaast bezitten ze een fijngevoeligheid, een soort intuïtie die ze in staat stelt om haaien als het ware te ‘begrijpen’. Zij zien dit zelf als een soort spirituele verwantschap. Door gebruik te maken van hun gaven leren zij haaien vanuit een heel andere optiek kennen. Vergeet niet dat zij zonder angst zich in de directe nabijheid van haaien kunnen verplaatsen waardoor er een vorm van vertrouwen tussen hen en de haai tot stand komt. Dit stelt ze in staat om van zeer nabij de bijzonderheden en unieke karakters van haaien te observeren.
Sommige haaienfluisteraars waren vroeger juist bang voor haaien. Jean-Marie Ghislain, een Belgische onderwaterfotograaf, had last van galeofobie – een diepe angst voor haaien. In plaats van die angst uit de weg te gaan, besloot hij de confrontatie aan te gaan. Hij dook met haaien en ontdekte dat zijn angst gebaseerd was op misverstanden en mythes. Vandaag de dag zet hij zich in voor het behoud van haaien en probeert hij mensen te inspireren om anders naar deze dieren te kijken.
Haaienfluisteraars zijn er in soorten en maten. Maar wat ze allemaal delen is dat ze kalm blijven, goed observeren, het dier respecteren en nooit zomaar een risico nemen. Ze willen geen stunt uithalen of beroemd worden. Ze willen vooral laten zien dat deze dieren niet zijn zoals we ze vaak zien in films: bloeddorstige monsters die alles aanvallen wat beweegt. In werkelijkheid zijn haaien nieuwsgierige, gevoelige en vaak juist terughoudende dieren.
En misschien is dat nog wel het mooiste van een haaienfluisteraar: dat hij of zij ons helpt om anders te kijken. Om te begrijpen wat eerst onbegrijpelijk leek. En om onze angst om te zetten in bewondering.
Ontmoet dè haaienfluisteraars
Niet elke haaienfluisteraar doet hetzelfde. Sommigen focussen op educatie, anderen op onderzoek of fotografie. Hieronder een aantal bijzondere mensen die wereldwijd bekendstaan om hun werk met haaien.
Ocean Ramsey
Ocean is marien bioloog, freediver en model. Ze zwemt met grote witte haaien, zonder duikfles of kooi. Haar filmpjes waarin ze tussen gigantische haaien zwemt gingen viraal. Ze wil aantonen dat deze dieren geen ‘man-eaters’ zijn, maar kalme, krachtige roofdieren die respect verdienen. Ocean richt zich vooral op educatie en bewustwording via sociale media.
Haar eerste ontmoeting met een haai, op achtjarige leeftijd, was volgens haarzelf het meest magische moment uit haar leven. Die ervaring werd de drijvende kracht achter haar loopbaan als haaienactiviste en marien bioloog. Haar levensmissie is het behoud en de bescherming van haaien. Ze doet dit via haar twee stichtingen: One Ocean Diving en Water Inspired. Deze organisaties zijn opgezet om mensen kennis te laten maken met de schoonheid en uniekheid van haaien. Daarnaast schenken ze ook veel aandacht aan de oceaan en het welzijn van andere zeedieren.
© willyam | Adobe Stock
Ocean wil mensen actief betrekken bij haar werk als conservator. Ze gelooft dat onze eerste indruk van haaien ingrijpend kan veranderen wanneer we ze van dichtbij meemaken – niet als griezels, maar als gracieuze en nieuwsgierige wezens. Om dat mogelijk te maken, organiseert ze duikexcursies zonder kooi, waarbij mensen kunnen zwemmen met soorten als de tijgerhaai, zijdehaai, walvishaai en hamerhaai – zonder hinder van stalen tralies.
Haaienfluisteraars zoals Ocean zijn meesters in het beheersen van hun eigen angst. Ze zullen nooit iets doen wat stress of onrust bij een haai veroorzaakt. Angst tonen – of erger nog: angst opwekken – is sowieso onverstandig wanneer je in de nabijheid van grote roofhaaien bent. Ocean heeft zichzelf getraind om haar adem tot zes minuten in te houden, zodat ze zonder duikuitrusting kan zwemmen. Volgens haar maken luchtbellen en het geluid van apparatuur de haaien onrustig. Juist daarom laat ze het liever achterwege.
Dankzij haar kalme houding en begrip van haaiengedrag weet Ocean een bijzondere band op te bouwen met de dieren. De haaien herkennen haar, zoeken haar soms zelf op en ‘communiceren’ met haar op hun eigen manier. Ze zijn niet tam, maar reageren op haar als op een vertrouwde aanwezigheid in hun wereld.
Bevat info over haar werk, projecten, excursies, stichtingen One Ocean Diving en Water Inspired.
Cristina Zenato
Cristina Zenato is een Italiaanse haaienfluisteraar, professioneel duikinstructeur en natuurbeschermer die al ruim twintig jaar werkt met haaien – vooral met Caribische rifhaaien in de wateren rond de Bahama’s. Ze staat wereldwijd bekend om haar vermogen om zonder kooi met deze dieren te duiken en om het bijzondere vertrouwen dat ze bij hen weet op te bouwen.
Cristina is vooral beroemd geworden doordat ze haken uit de bek van haaien verwijdert – haken die achterblijven na visserij en die de dieren ernstig kunnen verwonden. Ze brengt de haaien in een toestand van tonische immobiliteit, een soort natuurlijke trance of tijdelijke verlamming die ontstaat wanneer de snuit van de haai zacht wordt geaaid. Hierdoor kunnen de dieren gekalmeerd en veilig geholpen worden – zonder stress of schade.
Naast haar directe werk met haaien is Cristina ook een toegewijde voorvechter van oceaanbescherming en educatie. Ze geeft duiktrainingen, lezingen en workshops over de hele wereld en probeert mensen te leren hoe belangrijk haaien zijn voor het ecosysteem. Ze is een sterke stem in de strijd tegen haaienvinnenhandel en overbevissing.
Cristina woont op Grand Bahama en werkt nauw samen met het UNEXSO Dive Center. Ze is ook actief in grotonderzoek en verkent ondergrondse zoetwatersystemen – een zeldzame combinatie van diepzeeduiken en speleologie.
Cristina’s benadering is altijd gebaseerd op respect, kennis en geduld. Ze ziet haaien niet als gevaarlijke roofdieren, maar als intelligente, gevoelige wezens die we moeten beschermen.
Hier vind je haar biografie, educatieve werk, expedities en video’s van haar werk met rifhaaien.
Jean-Marie Ghislain
In 2009 maakte Jean-Marie Ghislain een reis naar Mexico die zijn leven voorgoed zou veranderen. Tot dat moment had hij een diepe angst voor haaien. Hij was er stellig van overtuigd dat hij tijdens het zwemmen in zee vroeg of laat zou worden aangevallen door een hongerige haai. Jean-Marie leed aan iets waar de halve wereld last van heeft: een flinke en zeer begrijpelijke dosis galeofobie, oftewel haaienangst.
Zijn angst zat zo diep, dat een goede vriend besloot in te grijpen. Die stelde voor dat Jean-Marie juist met haaien zou gaan duiken. Wat als therapie bedoeld was, werd een openbaring. Jean-Marie overwon zijn angst – en werd zelfs verliefd op deze dieren. Sindsdien is hij verslaafd aan haaien en heeft hij zich ontwikkeld tot onderwaterfotograaf en haaienbeschermer.
Gewapend met zijn onafscheidelijke camera duikt hij regelmatig in zee om de meest indrukwekkende foto's te maken van haaien in hun natuurlijke omgeving. Zijn beelden zijn krachtig en poëtisch, en tonen een kant van haaien die we zelden zien: kwetsbaar, elegant en mysterieus.
In 2014 bracht hij zijn fotoboek Man & Haai uit, een eerbetoon aan zijn reis van angst naar verwondering. Op zijn website – weliswaar in het Frans – kun je meer lezen over zijn projecten, foto's en de boodschap die hij uitdraagt: dat angst plaats kan maken voor begrip, en dat haaien niet onze vijanden zijn, maar medebewoners van een kwetsbare planeet.
Zijn fotografie, tentoonstellingen, boek Man & Haï, en persoonlijke missie.
Eli Martinez
Er schijnt zelfs een soort onzichtbare, onderlinge communicatie te bestaan tussen haaien. Eli Martinez – een bekende naam in de wereld van haaienonderzoek – is een van de mensen die dat van dichtbij bestudeert. De Texaan wil, net als veel andere haaienfluisteraars, voorgoed afrekenen met het negatieve imago van de haai.
Eli is een veelzijdige persoonlijkheid. Hij is cameraman, presentator en beschermt andere duikers wanneer ze met gevaarlijke haaiensoorten werken. Je komt hem regelmatig tegen in documentaires van Discovery Channel, National Geographic, Animal Planet, CNN en NBC’s The Today Show. Deze man kent duidelijk zijn vak.
Wat Eli drijft, is zijn fascinatie voor het gedrag en het ‘karakter’ van individuele haaien. Tijdens een van zijn onderzoeken merkte hij dat citroenhaaien met elkaar communiceren door langs elkaar heen te wrijven. Hij noemt het een soort telepathie – een subtiele manier waarop haaien signalen aan elkaar doorgeven.
Aan het begin van dat onderzoek aaide Eli regelmatig een vrouwelijke citroenhaai. Hij vermoedt dat zij die aanraking doorgaf aan andere haaien in haar groep door zelf ook tegen hen aan te wrijven. Na ongeveer een week begonnen andere citroenhaaien hem actief op te zoeken. Ze zwommen rustig naar hem toe en gingen zonder enige vorm van angst of wantrouwen naast hem liggen. Voor Eli was dit het bewijs van een vorm van onderlinge communicatie die we nog maar nauwelijks begrijpen.
Zijn werk laat zien dat haaien veel complexer, socialer en gevoeliger zijn dan we vaak denken. En dat we er nog lang niet alles over weten.
Fred Buyle
Fred Buyle, afkomstig uit België, begon in 2005 met het assisteren van mariene biologen bij hun onderzoek naar haaien. Zijn uitzonderlijke freedivingvaardigheden maken hem tot een waardevolle bondgenoot in het veld. Zonder gebruik van zuurstofflessen kan hij lange tijd onder water blijven, wat hem in staat stelt om haaien op een kalme, natuurlijke manier te benaderen.
Fred bevestigt akoestische en satellietzendertjes aan de rugvinnen van haaien om hun gedrag, migratie en leefgebied te bestuderen. Ook verzamelt hij DNA-monsters voor genetisch onderzoek. Hij werkt samen met wetenschappelijke teams in onder andere Mexico, Zuid-Afrika, Colombia, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Filipijnen.
Grote hamerhaaien, Bimini - de Bahama's | © Drew | Adobe Stock
Fred wordt wereldwijd beschouwd als een van de meest begaafde ‘shark taggers’. Hij kan zijn adem tot zeven minuten lang inhouden, waardoor hij zonder perslucht op de zeebodem kan blijven zitten terwijl de haaien om hem heen zwemmen. Doordat hij geen gebruik maakt van duikapparatuur, ontstaan er geen luchtbellen of andere storende factoren waar haaien mogelijk van kunnen schrikken. Dat stelt hem in staat om rustig te wachten tot een haai langs zwemt en op het juiste moment een zendertje te bevestigen – zonder paniek, zonder stress, en met groot respect voor het dier.
Zijn werk levert niet alleen belangrijke wetenschappelijke data op, maar laat ook zien dat mens en haai in harmonie kunnen samenwerken – als je maar bereid bent om hun wereld op hun voorwaarden te betreden.
Op een dag werd Fred benaderd door de regering van het kleine eiland Réunion. Dit ooit zo toeristenvriendelijke eiland in de Indische Oceaan werd plotseling geteisterd door een reeks gruwelijke haaienaanvallen door een onbekende soort. In slechts negen maanden tijd vonden vijf gewelddadige aanvallen plaats, waarvan er twee fataal afliepen. De regering, geschrokken en radeloos, zag geen andere uitweg dan het zwemmen in zee strafbaar te maken – een dramatische beslissing, vooral voor een eiland dat afhankelijk is van toerisme.
Fred en zijn team reisden af naar Réunion om de oorzaak van de aanvallen te onderzoeken. Het kostte enkele weken, maar uiteindelijk ontdekten ze dat stierhaaien verantwoordelijk waren. Ze slaagden erin om een zendertje te bevestigen aan de rugvin van een aantal haaien en wachtten vervolgens rustig op de satellietdata.
Die gegevens brachten de waarheid aan het licht: lokale vissers en bewoners gooiden hun afval in zee – vlak bij de kust. Dit voedselafval trok de stierhaaien aan, die normaal in rivieren en kustwateren foerageren. Door de combinatie van voedsel en mensen in hetzelfde gebied, ontstonden er conflicten. De haaien zagen mensen niet als prooi, maar als indringers die in de weg zwommen. En dat leidde tot de aanvallen.
Dankzij Freds werk kon het probleem bij de bron worden aangepakt, zonder dat er jacht werd gemaakt op de haaien. Kennis overwon paniek.
We mogen onszelf misschien gekscherend afvragen of mensen zoals Fred wel helemaal 100% normaal zijn – want laten we eerlijk zijn: wie zwemt er nou vrijwillig met roofdieren die bekendstaan als ‘mensenhaaien’? Maar één ding staat vast: ze bezitten een bijzondere, bijna intuïtieve communicatieve vaardigheid. En ze gebruiken die niet voor roem of sensatie, maar voor het welzijn van de haaien zelf. Dat alleen al is een diepe buiging waard.
Zijn werk als freediver, fotograaf en shark tagger. Bevat indrukwekkende beelden en info over projecten wereldwijd.
Interessante artikelen: