Zuid-Afrika speelt een sleutelrol in het wereldwijde onderzoek naar haaien. Met zijn indrukwekkende kustlijn, rijke mariene biodiversiteit en beroemde witte haaien is het land uitgegroeid tot een hotspot voor wetenschappelijk onderzoek en natuurbehoud. Verschillende gerenommeerde organisaties zetten zich actief in voor het taggen, volgen en beschermen van haaien. Dit levert waardevolle gegevens op over hun gedrag, migratie en ecologische rol – informatie die essentieel is voor het behoud van deze kwetsbare roofdieren en hun leefomgeving.

© JingKe888 | Zuid-Afrika | Flickr

Waarom is het taggen van haaien zo belangrijk?

Tagging met behulp van satelliet- en akoestische technologie stelt wetenschappers in staat om haaien in real-time te volgen. Dit levert cruciale inzichten op in hun migratiepatronen en seizoensgebonden bewegingen, en helpt bij het beoordelen van de populatiegezondheid en bedreigingen zoals overbevissing. De verzamelde data vormt bovendien de basis voor effectieve beschermingsstrategieën voor zowel haaiensoorten als hun leefgebieden. Daarnaast stimuleert het internationale samenwerking tussen onderzoekers en beleidsmakers op het gebied van marien natuurbeheer.

Dus in het kort:

• Begrip van migratie en seizoensgebonden bewegingen
• Inzicht in populatiegezondheid en bedreigingen zoals overbevissing
• Ontwikkeling van beschermingsstrategieën voor soorten en habitats
• Internationale samenwerking in onderzoek en beleidsvorming

Orka’s vs. Witte Haaien: Wat gebeurt er aan de Zuid-Afrikaanse kust?

De afgelopen jaren zijn er opvallende aanvallen van orka’s op witte haaien waargenomen aan de Zuid-Afrikaanse kust, met name rond Gansbaai en False Bay. Meerdere karkassen spoelden aan zonder lever—een duidelijk teken dat deze organen doelgericht zijn verwijderd. Twee orka’s, bekend onder de namen Port en Starboard, worden regelmatig in verband gebracht met deze aanvallen. Ze lijken zich te hebben gespecialiseerd in het uitschakelen van witte haaien om enkel hun energierijke levers te eten. De gevolgen zijn aanzienlijk: witte haaien zijn tijdelijk verdwenen uit bepaalde regio’s, wat niet alleen invloed heeft op het mariene ecosysteem, maar ook op het lokale ecotoerisme dat grotendeels draait om haaienspotten. 

'Het is revolutionair. Haaien vermijden gebieden waar orka’s actief zijn – dat is nieuw, want ze stonden altijd bovenaan de voedselketen.'
Dr. Alison Kock

Onderzoekers proberen deze gedragsveranderingen beter te begrijpen door het analyseren van taggingdata, het inzetten van drones en onderwatercamera’s om interacties vast te leggen, en door post-mortem onderzoek uit te voeren op aangespoelde haaien om orka-aanvallen met zekerheid te kunnen bevestigen. Onderzoekers zoals Dr. Alison Kock en Dr. Enrico Gennari werken nauw samen om dit nieuwe roofdier-roofdiergedrag beter te begrijpen.Dit onderstreept hoe belangrijk het is om haaien voortdurend te volgen, want hun gedrag verandert onder druk van zowel natuurlijke als menselijke invloeden.

© Marco Zanferrari | Zuid-Afrika | Flickr

Belangrijke organisaties in Zuid-Afrika

1. Shark Research Institute (SRI) – Kaapstad
   Locatie: Kaapstad
   Opgericht: 1991 (internationaal), actief in Zuid-Afrika sinds de jaren 2000
   Specialisaties: Tagging van witte haaien, gedragsonderzoek, educatie en publieksbewustzijn
   Internationaal netwerk: Samenwerkingen met universiteiten zoals UCT
   Stage/onderzoeksopties: Ja, via internationale programma’s
   Website: www.sharks.org
   Weetje: Dr. Marie Levine, oprichter van SRI, is een pionier in haaieneducatie en conservatie wereldwijd.

2. White Shark Trust – Gansbaai
   Locatie: Gansbaai (West-Kaap)
   Opgericht: 1999
   Specialisaties: Lange-termijnstudies van witte haaien, tagging, foto-identificatie
   Bekend onderzoek: Populatie-ecologie en interacties met zeehonden
   Stagekansen: Ja, via partnerprogramma’s met universiteiten
   Doelgroep: Studenten biologie, ecologie en mariene wetenschap
   Website: www.whitesharktrust.org
   Weetje: Dr. Alison Kock is een internationaal erkend expert en heeft een grote rol gespeeld in haaienbeheer langs de Kaapse kust.

3. South African Shark Conservancy (SASC) – Gansbaai
   Locatie: Gansbaai
   Opgericht: 2007
   Specialisaties: Ecosysteemgebaseerd onderzoek, tagging van meerdere soorten (zoals hamerhaaien en tijgerhaaien), educatie
   Internationale samenwerking: Deelname aan wereldwijde netwerken van onderzoekers
   Stageprogramma’s: Ja, van 1 tot 3 maanden. Sterk praktijkgericht
   Toegankelijk voor: Internationale studenten mariene biologie of aanverwante richtingen
   Website: www.sharkconservancy.org
   Weetje: Oprichter Meaghen McCord is een gepassioneerde zeebioloog met een missie om lokale gemeenschappen te betrekken bij haaiensympathie.

4. Oceans Research – Mosselbaai
   Locatie: Mosselbaai (Garden Route)
   Opgericht: 2007
   Specialisaties: Gedragsstudies van witte en makohaaien, tagging, populatieanalyse
   Stage- en vrijwilligersprogramma: Internationaal erkend, toegankelijk voor jongeren vanaf 18 jaar
   Toegankelijkheid: Geen universitaire graad vereist voor vrijwilligers, wel voor onderzoekstage
   Website: www.oceans-research.com
   Weetje: Dr. Enrico Gennari combineert Italiaanse flair met Zuid-Afrikaanse toewijding aan mariene ecologie.

© Gavin Fordham | Zuid-Afrika | Flickr

Hoe word je haaienonderzoeker?

Veel Zuid-Afrikaanse haaienorganisaties bieden vrijwilligerswerk en stages aan – sommige zelfs zonder academische vooropleiding. Praktijkervaring is onmisbaar, maar ook ontzettend leuk en avontuurlijk.Droom jij ervan om bij te dragen aan het behoud van haaien en onze oceanen? Dan is dit jouw kans om die droom waar te maken. De wereld van het haaienonderzoek is niet alleen fascinerend en belangrijk, maar ook ongelooflijk leuk, spannend en levensveranderend. Of je nu meedraait in een stageprogramma aan de Zuid-Afrikaanse kust of onderzoek doet op zee, je bent voortdurend bezig met iets dat ertoe doet: het beschermen van een van de meest iconische diersoorten op aarde.

Onderweg leer je niet alleen alles over haaienecologie, taggingtechnologie en marien gedrag, maar ontdek je ook veel over jezelf. Je ontwikkelt praktische vaardigheden zoals duiken, data-analyse en teamwork, en bouwt internationale vriendschappen op met mensen die jouw passie delen. Samen trotseer je de golven, spot je haaien vanaf een boot of via onderwatercamera’s, en werk je aan oplossingen voor actuele milieuproblemen.

© Paul Mannix | Zuid-Afrika | Flickr

Stages en vrijwilligerswerk bieden een unieke mix van educatie, avontuur en zingeving. Je leert van ervaren biologen, draagt bij aan echte wetenschappelijke projecten en maakt herinneringen die je de rest van je leven met je meedraagt. Van je eerste ontmoeting met een grote witte haai tot de zonsondergang boven de oceaan na een lange veldwerkdag—dit zijn ervaringen die je vormen als mens én als toekomstig onderzoeker.

Dus als je hart sneller klopt van de zee, van wetenschap en van het idee dat jij het verschil kunt maken: dit is jouw route naar een carrière in haaienonderzoek. Kijk voor meer informatie ook bij Gratis informatiedagen Activity International voor een gratis informatiedag van Activity International over vrijwilligerswerk, backpacken en wildlife projecten.

Wil je zelf bijdragen aan het behoud van haaien? Dan is dit jouw route:

Opleidingen

• Bachelor: Mariene biologie, milieuwetenschappen, ecologie, dierkunde of oceanografie
• Master/PhD: Mariene ecologie, conservatiebiologie, visserijwetenschappen

Vaardigheden

• Duikcertificering (PADI, NAUI of gelijkwaardig)
• EHBO en bootvaardigheden
• Data-analyse (R, Python), GIS-software (zoals ArcGIS)
• Teamwerk en veldonderzoek

Weetjes over haaien in Zuid-Afrika

• Zuid-Afrika herbergt de grootste witte haaipopulatie ter wereld, vooral rond Gansbaai en Mosselbaai
• Witte haaien kunnen uit het water springen in een spectaculaire beweging genaamd "breachen"
• Zeehonden vormen een belangrijk onderdeel van hun dieet, vooral rond Dyer Island
• Satelliet- en akoestische tags helpen wetenschappers bij real-time tracking
• Naast witte haaien leven ook tijgerhaaien in Zuid-Afrika, vaak in tropische gebieden
• Haaien zijn essentieel voor het mariene ecosysteem doordat ze vispopulaties reguleren
• Shark Alley in Gansbaai is wereldberoemd om zijn haaienconcentratie en ecotoerisme
• Er zijn strikte Zuid-Afrikaanse wetten om haaienpopulaties te beschermen
• Onderwatercamera’s worden gebruikt om gedrag vast te leggen zonder verstoring
• Witte haaien kunnen wel 50 jaar oud worden, maar zijn kwetsbaar door overbevissing en verlies van leefgebied

Andere organisaties waar je een fijne internship kunt volgen:

• Shark & Marine Research Institute
• Save our Oceans
• Sharks Board Kwazulu-Natal Maritime  Centre of Excellence
• Marine Dynamics
• Sharklife