Stierhaaien, ook wel Zambezihaaien genoemd, zijn geduchte roofdieren die zowel in zout als zoet water te vinden zijn. Hun unieke aanpassingsvermogen heeft geleid tot een fascinerende interactie met Afrikaanse stammen die langs rivieren wonen. 

© Nils | Dode stierhaaien, door de Afrikanen Zambezihaaien genoemd, gevangen aan een vishaak bij Port Launay strand, Mahé Seychellen | Adobe Stock

Zambezihaai

Stierhaaien worden ook Zambezihaaien genoemd vanwege hun overvloedige aanwezigheid in de Zambezi rivier. De Zambezi is een van de grootste rivieren in Afrika en herbergt een grote populatie stierhaaien. Deze haaien zijn zo alledaags in de rivier dat ze een symbool zijn geworden van de Zambezi-regio.

De naam Zambezihaai is niet de officiële naam van de haai en wordt ook niet als zodanig erkend door ichtyologen (vis wetenschappers). De officiële naam van de stierhaai is Carcharhinus leucas. De naam Zambezihaai is echter een gebruikelijke naam die door de lokale bevolking en toeristen wordt gebruikt om de stierhaaien in de Zambezi rivier te beschrijven.

Andere redenen waarom stierhaaien Zambezihaaien worden genoemd zijn dat de Zambezi een van de eerste rivieren is waar stierhaaien werden waargenomen in zoetwater. Deze stierhaaien zijn bijzonder groot en krachtig, wat hen tot een geducht roofdier maakt. De stierhaaien in de Zambezi rivier spelen ook een belangrijke rol in de lokale folklore en mythen.

© dmitri66's | Zambezi rivier, Mozambique | Flickr

Euryalidae jagers

Stierhaaien zijn euryhaline vissen, wat inhoudt dat ze zich kunnen aanpassen aan verschillende zoutgehalten. Dit stelt hen in staat om zowel in zoutwater als in zoetwater te overleven. Ze zijn krachtige en opportunistische roofdieren die zich voeden met een breed scala aan prooien, waaronder vissen, zoogdieren en vogels. In rivieren jagen ze op tilapia, meervallen en zelfs nijlpaarden. Fysiologische aanpassingen, zoals het concentreren van urine en speciale cellen in hun kieuwen, stellen hen in staat om in zoetwater te overleven.

Naast stierhaaien herbergen de Afrikaanse rivieren waarin ze leven een diverse collectie van andere dieren. Krokodillen, vooral de Nijlkrokodil en de Afrikaanse slanke krokodil, zijn zeker prominente bewoners. Ze delen de rivier met nijlpaarden die, ondanks hun omvang, soms ten prooi vallen aan stierhaaien. Vissen zijn een belangrijk onderdeel van het dieet van stierhaaien; vooral tilapia, karpers en meervallen worden gegeten. Roofvogels zoals visarenden en reigers jagen ook op vissen in de rivier en kunnen soms zelf het slachtoffer worden van een aanval.

Andere zoogdieren die in de rivieren leven en mogelijk gevaar lopen, zijn otters, waterbokken en bavianen. In zeldzamere gevallen zijn er ook aanvallen op mensen gedocumenteerd. De stierhaai is een opportunistisch roofdier dat alles zal aanvallen wat binnen zijn bereik en vermogen valt. Dit maakt de rivier tot een gevaarlijke habitat voor alle dieren die erin leven.

©  Ollivier Girard CIFOR | Jean Mombombi Nyangue, een visser op de Congostroom, Lukolela, Democratische Republiek Congo| Flickr

Inheemse volksstammen

Al eeuwenlang wonen Afrikaanse stammen langs rivieren die leven en welvaart bieden door water voor landbouw, vissen en transport. Rivieren fungeren als barrières, handelsroutes en heilige plaatsen met unieke culturele en religieuze tradities. Ondanks de voordelen zijn er ook uitdagingen, zoals overstromingen, watervervuiling en voedseltekorten. De band tussen stammen en rivieren is onlosmakelijk. Bescherming en duurzaam beheer zijn cruciaal voor de toekomst.

Stierhaaien spelen een belangrijke rol in Afrikaanse mythologieën met diverse verhalen per stam en regio. Soms worden ze gevreesd en gerespecteerd als geesten of goden, of gezien als beschermers die mensen bewaken. De verhalen illustreren de complexe band tussen mens en haai, met angst voor hun kracht, maar ook fascinatie. De interactie met stammen varieert: respect, vrees of jacht. Culturele context is belangrijk bij bestudering van deze interactie.

© Andrea Izzotti | stierhaai | Adobe Stock

Stammen mythologie

In Afrika bestaan er verschillende culturele visies op stierhaaien. De Lozi in West-Zambia zien ze als geesten en offeren vee om tegenslag te voorkomen. De Makonde in Noordoost-Mozambique vertellen verhalen en legendes over stierhaaien als geesten van voorouders. De Basoga in Oost-Oeganda vissen op stierhaaien voor vlees en olie. De Yoruba in Zuidwest-Nigeria associëren stierhaaien met de godheid Olokun. De Fulani in West- en Centraal-Afrika hebben respect voor stierhaaien en vermijden ze waar mogelijk.

Deze diversiteit in perspectieven toont aan hoe stierhaaien een belangrijke rol spelen in de culturele en spirituele beleving van verschillende Afrikaanse gemeenschappen. De interactie tussen mens en stierhaai varieert van respect en verering tot jacht en consumptie, afhankelijk van de culturele context.

'Tijdens een cruise op de rivier bij een prachtige zonsondergang, maakten we opnames voor werk, toen we een hele olifantenfamilie zagen die in de Zambezi baadde. Hoewel ik als kind vaak op safari ben geweest, had ik nog nooit een olifant volledig onder water zien duiken. Het was een fantastische ervaring. Zambia is werkelijk een magische plek.' - Nicole Olwagen | Unsplash

Gevaar voor mensen

Stierhaaien staan bekend om hun agressieve aard en zijn verantwoordelijk voor dodelijke aanvallen wereldwijd. In Afrika is het moeilijk om exacte aantallen aanvallen te bepalen door gebrek aan infrastructuur, registratie en culturele toewijzing aan geesten. Enkele geregistreerde aanvallen in Afrika:

• 2017: 12-jarig meisje gedood in de Zambezi rivier (Mozambique)
• 2019: Visser aangevallen en gewond in de Rufiji rivier (Tanzania)

Er is helaas geen betrouwbare lijst met geregistreerde aanvallen op Afrikaanse stammen door de stierhaai. De beschikbare informatie suggereert echter dat stierhaaien een aanzienlijk risico vormen voor mensen in bepaalde gebieden van Afrika. Meer onderzoek en betere documentatie zijn nodig om de impact van stierhaaien op Afrikaanse stammen te begrijpen.

Conclusie

Stierhaaien in Afrikaanse rivieren zijn een boeiend en complex onderwerp dat om nadere studie vraagt. Door hun anatomie, leefgebied en interactie met mensen te begrijpen, kunnen we betere strategieën ontwikkelen voor een veiliger samenleving en het behoud van deze unieke roofdieren.