De naam octopus komt van het Griekse woord okto = acht, en pous = voet. Dit dier is zo buigzaam en zo flexibel dat hij zonder enige moeite een gouden plak zou kunnen winnen bij het onderdeel atletiek van de Olympische Spelen. Het achtarmige wonder is met recht een wonderbaarlijk schepsel om te zien. Hij kan dankzij zijn bouw in allerlei hoeken, gaten en kuilen kruipen en zichzelf prima verstoppen dankzij zijn exceptionele gave om zijn eigen huidskleur bij elke situatie te veranderen. Daarnaast is hij een bijzonder sierlijke zwemmer waar je, ondanks zijn prachtige en serene uitziende uiterlijk, geen ruzie mee wilt krijgen.
Bouw
De gewone octopus, Octopus vulgaris, behoort tot een orde binnen de klasse van de inktvissen, Cephalopoda. Er zijn in totaal 100 verschillende soorten octopussen die binnen deze orde vallen waarvan de octopus de bekendste is. Een octopus is een opvallende verschijning met zijn acht armen, zuignappen, peervormige hoofd en grote ogen. Hij kan zich dankzij zijn gebrek aan botten, prima in allerlei gaten en spleten verstoppen.
De octopus heeft maar liefst drie harten. Twee harten pompen het bloed door de kieuwen en het derde hart pompt het bloed door het lichaam heen. Ook al heeft hij geen skelet, zijn mond, die de vorm van een papegaaienbek heeft, is wel gemaakt van een soort harde hoorn. Aan zijn lange armen heeft hij zuignappen. Sommige octopussen hebben twee rijen zuignappen en andere soorten hebben er maar een. De gewone oktopus heeft er twee. Heel bijzonder is het feit dat sommige soorten octopussen bij gevaar in staat zijn om een arm af te stoten.
In de hersenen van de octopus zitten twee statocysten, evenwichtsorganen. Deze evenwichtsorganen zorgen ervoor dat de octopus het verschil kan voelen tussen wat horizontaal en verticaal is.
De ogen van de gewone octopus zijn uitstekend ontwikkeld, ook al kunnen ze geen kleuren zien. Ze kunnen deze focussen door de lenzen van het oog naar binnen en naar buiten te schuiven, maar net als de meeste andere zeedieren hebben ze ook andere zintuigen en organen die ze gebruiken om dingen te voelen, te ruiken en af te tasten. De octopus gebruikt bijvoorbeeld zijn zuignappen om dingen te voelen en proeven.
Okctopussen bewegen zichzelf voort niet alleen door te zwemmen, ze kunnen ook over de zeebodem lopen. Sommige soorten octopussen kunnen zichzelf zelfs voortbewegen op twee benen.
De huid van de gewone octopus is glad en heeft speciale pigmentatie cellen, chromatphores, waardoor hij zich moeiteloos kan camoufleren. De pigmentcellen hebben drie zakjes die gevuld zijn met drie verschillende kleuren; c.q. rood, bruin, oranje, geel of zwart. Deze vermengen zich totdat het gewenste kleurenresultaat, rood, bruin of wit, is bereikt. De kleuren zijn ook een reflectie van de stemmingen van de octopus. Rood reflecteert boosheid, wit reflecteert angst en bruin is de standaard kleur van de octopus. Sommige andere soorten octopussen kunnen zelfs in de kleuren grijs, roze en blauw veranderen.
Het lichaam van de gewone octopus kan maximaal 25 cm. lang worden en de armen kunnen een lengte bereiken van 1 meter. De gewone octopus heeft maar een korte levenscyclus en wordt derhalve maar gemiddeld 5 jaar.
Intelligentie
De hersenen van de gewone octopus zijn nogal gecompliceerd. Verder hebben ze een uitstekend lange- en korte termijn geheugen. Ze leren zichzelf door vallen en opstaan om allerlei problemen op te lossen en ze zijn ook heel creatief in het bedenken van oplossingen. Eenmaal een 'lesje' geleerd en ze vergeten dit niet gauw. Heel bijzonder is het feit dat twee derde van de zenuwen van de octopus zich niet in de hersenen bevinden waar je ze juist zou mogen verwachten, maar dat ze bij de octopus in de armen te vinden zijn.
De armen van een octopus raken nooit in de knoop ondanks hun zuignappen
De zuignappen van de octopus hebben chemische sensoren die dit voorkomen doordat ze ontwikkeld zijn om de eigen huid van de octopus te herkennen
Er zijn veel experimenten gedaan met octopussen om te kunnen vaststellen wat ze allemaal wel en niet kunnen en hoe hoog hun intellect in feite is. Onderzoeken waarbij ze kleuren en vormen moesten leren onderscheiden en zelfs doolhofproeven behoorden tot deze experimenten. Octopussen zijn zelfs zo slim dat ze uit hun aquariums weten te ontsnappen, een situatie die je ook tegenkomt in de Disney film Finding Dori.
Vanwege hun hoge intelligentie zijn oktopussen in sommige landen van enorm veel waarde voor onderzoekers. Hun hoge intelligentie is ook de reden waarom er niet op ze geopereerd mag worden zonder algehele narcose. Gelukkig maar!
Leefgebied
De gewone octopus leeft vrijwel overal en in water dat alle temperaturen heeft. Zo kom je hem ook tegen in de Noordzee! Ze leven het liefst in de kuststreken, maar kunnen soms ook afdalen naar 500 meter.
Het zijn solitaire wezens die je vaak aantreft tussen rotsspleten of in een zelfgebouwd holletje die gemaakt is van rotsen die ze met hun krachtige armen verplaatsen. Sommige oktopussen fabriceren zelfs een deurtje in hun holletje die ze dicht kunnen trekken. Dankzij hun vermogen om zich te camoufleren gaan ze vaak geheel op in hun omgeving.
©Diane Picchiottino on Unsplash
De gewone oktopus heeft genoeg aan zijn eigen gezelschap. Daarnaast is hij ook zeer gehecht aan zijn eigen omgeving, met andere woorden, dit is een territoriale oktopus die niet zo van verhuizen houdt.
Voeding
De octopus jaagt voornamelijk 's nachts op zijn voedsel. Overdag komt dit zelden voor. Onderzoek heeft aangetoond dat hij een ware hamsteraar is. Hij verzamelt zijn prooi, voornamelijk tweekleppige weekdieren, in een opslagplaats in de buurt van zijn hol. Zo heeft hij altijd een voorraadje bij de hand wanneer hij honger heeft.
Kreeften, krabben, garnalen, weekdieren en vissen staan op het menu van de octopus. Weekdieren, zoals oesters en mosselen, vormen zijn favoriete hap. Inktvissen en zeeslakken vallen ook binnen die categorie.
De octopus verlaat zijn hol alleen om te jagen. Hij verdedigt zijn thuisbasis met man en macht en verstopt het met stenen, schelpen en andere stevige objecten die hij tijdens zijn jachttochten tegenkomt.
Voortplanting
De voortplanting van de octopus luidt het einde van zijn leven in. De mannetjes sterven een paar maanden na de bevruchting, de vrouwtjes enkele maanden later, nadat de jonge octopussen uit hun ei zijn gekropen. De moederoctopus sterft uiteindelijk van de honger doordat ze haar eieren voortdurend verzorgt en bewaakt totdat ze uitkomen. Tijdens die periode eet ze niet.
In het vroege voorjaar trekken de mannetjes naar de kustlijn. Bij de gewone octopus vindt de voortplanting inwendig plaats. Het mannetje gebruikt hiervoor een speciale arm, de hectocotylus. Dit is de derde rechterarm van de octopus. Via de hectocotylus brengt het mannetje zaadcellen bij het vrouwtje naar binnen. Na de bevruchting breekt de arm af en blijft deze in het vrouwtje achter. Soms bewaart het vrouwtje het sperma van het mannetje maandenlang totdat alle eitjes zijn gerijpt.
Ongeveer twee maanden na de bevruchting legt het vrouwtje zo'n 500.000 eieren in ondiep water. Ze bevestigt deze eieren in trossen aan het plafond van haar hol of legt ze op de zandbodem. Tijdens de rijpingsperiode verzorgt ze haar eieren met toewijding. Ze spuit water over de eieren om ze van zuurstof te voorzien en houdt ze schoon met haar zuignappen. Ook beschermt ze haar eieren tegen aaseters. De tijd die nodig is voor de eieren om uit te komen hangt af van de temperatuur en de grootte van het eitje. Na het uitkomen sterft de
De baby octopussen worden meegenomen door de stroming. In de eerste maand voeden ze zich met plankton. Na een maand dalen ze naar de bodem, waar ze blijven totdat ze volwassen zijn. Helaas overleeft slechts 1 op de 3 (200.000) baby's deze eerste fase van hun ontwikkeling.
Onderzoek naar de levensverwachting
Onderzoek heeft aangetoond dat de levensverwachting van de octopus aanzienlijk verlengt wanneer de optische klieren worden verwijderd. Deze klieren bevinden zich bij de hersenen en scheiden hormonen af in het bloed. Na verwijdering van de klieren na de voortplanting vertonen de octopussen broedgedrag, gaan ze weer eten en groeien, en leven ze langer.
Relatie tot de mens
De gewone octopus wordt intensief bevist. Jaarlijks vangen vissers 20.000 tot 100.000 ton octopus met behulp van octopuspotten. Dit zijn plastic vallen die de octopus als een veilig onderkomen beschouwt.
Octopus wordt in veel landen gegeten, met name in Azië en het Middellandse Zeegebied. De dieren worden in hun geheel gegeten en op diverse manieren bereid, afhankelijk van de soort. In sommige landen, zoals de VS, worden octopussen zelfs levend gegeten.
Natuurlijke vijanden
Je zou bijna medelijden krijgen met de arme octopus want het arme schepsel heeft niet alleen de mens als vijand, maar ook andere zeedieren zijn nogal gek op hem. Er wordt flink op ze gejaagd door haaien, dolfijnen, zeehonden, zeeaal, heilbot en lingcod.
Verdedigingsmechanismen
Wanneer de octopus in gevaar is, kan hij drie dingen doen:
- Een inktwolk creëren door inkt uit zijn inktzak te spuiten.
- Zichzelf camoufleren.
- Armen amputeren. Een geamputeerde arm ervaart echter nog steeds sensatie en zal proberen te ontsnappen.
Straalaandrijving
De octopus kan ook straalaandrijving gebruiken om te ontsnappen. Hij zuigt water naar binnen en spuit het met kracht via de sifons aan de zijkanten van zijn hoofd naar buiten. Dit houdt hij echter niet lang vol, aangezien het veel energie kost.
De inktwolk
De inkt uit de inktzak is giftig, hoewel alleen de inkt van de blauwe octopus dodelijk is voor de mens. De inkt kan haaien in verwarring brengen door hun reukorgaan tijdelijk aan te tasten.
Beschermingstatus
Gelukkig zijn er stichtingen die zich inzetten voor het welzijn van de octopus. Dankzij hun inspanningen is het nu verplicht om deze dieren humaan te behandelen. Dit betekent dat ze geen pijn meer mogen lijden tijdens experimenten en op een humane manier geëuthanaseerd moeten worden.
Op dit moment worden octopussen niet als bedreigd beschouwd door de International Union for Conservation of Nature (IUCN). Er zijn echter een aantal factoren die in de toekomst een bedreiging kunnen vormen voor hun voortbestaan:
Overbevissing: Octopussen zijn populair als voedsel in veel delen van de wereld. De overbevissing van octopuspopulaties, met name in Azië en het Middellandse Zeegebied, kan leiden tot een afname van hun aantallen.
Habitatverlies: De vernietiging van koraalriffen en andere mariene habitats door vervuiling, klimaatverandering en kustontwikkeling kan de leefomgeving van octopussen aantasten.
Bijvangst: Octopussen worden vaak gevangen als bijvangst in visnetten die bedoeld zijn voor andere soorten vissen. Dit kan leiden tot onnodige sterfte van octopussen.
Klimaatverandering: Klimaatverandering kan de oceaantemperaturen en -zuurgraad beïnvloeden, wat van invloed kan zijn op de voortplanting en het overleven van octopussen.
Onderzoek: Octopussen worden steeds vaker gebruikt in wetenschappelijk onderzoek. Het is belangrijk dat dit onderzoek op een humane manier wordt uitgevoerd en dat de dieren geen onnodig lijden ervaren.
Inkt: De inkt van octopussen wordt soms gebruikt in de voedsel- en cosmetica-industrie. Het is belangrijk dat de inkt op een duurzame manier wordt geoogst en dat de octopussen hierbij geen schade ondervinden.
Leuke reis boeken naar het zonnige zuiden?
- Ardanza - Individuele Cultuur en Natuurreizen naar Spanje en Portugal (Tip!)
- All in Portugal
- D-reizen
- Fox Verre Reizen van ANWB
- Kras